The New Decreto Flussi: Key Innovations in Italy’s System for the Regular Entry of Foreign Workers

The decree-law of 3 October 2025, no. 146—now before Parliament for conversion—introduces a structural overhaul of the rules governing entry quotas and, more broadly, the relationship between regular migration and the labour market.
This reform does not merely adjust existing procedures; it redesigns procedural milestones, introduces automated controls, expands entry channels, and adapts the legal framework to evolving economic and demographic needs.

It follows the path opened by the reforms of 2023 and 2024, but with a clear intention to stabilise what has worked and correct the elements that have created procedural or administrative imbalances.

1. A new starting point for the deadline to issue the nulla osta: ending the uncontrolled “automatic approval” mechanism

One of the technically most relevant changes concerns the dies a quo for issuing the nulla osta for subordinate employment.
The deadline no longer runs from the date of submission (the so-called click day), but from the moment in which the application is actually assigned to an available quota.

Previously, thousands of applications remained outside the quota for weeks or months, while the deadline continued to run, triggering silenzio-assenso (automatic approval) before the administration could conduct any assessment.
The new mechanism eliminates this inconsistency and restores procedural rationality and legal certainty.

2. Systematic verification of employers’ declarations across all entry channels

A core pillar of the reform is the permanent and generalised extension of automated verification of employers’ declarations.
The digital platform cross-checks data from Unioncamere, the Revenue Agency, INPS and AgID, blocking the procedure where discrepancies emerge.

This mechanism—initially tested only for the 2025 flow decree—now becomes structural and is extended to all non-quota entry channels listed in Articles 27, 27-bis, 27-ter, 27-quater, 27-quinquies and 27-sexies of the Consolidated Immigration Act (TUI).

The reform finally overcomes the outdated model of unverified self-certification, a long-standing vulnerability in a sector exposed to fraud, unlawful intermediation and contractual dumping.

3. Mandatory pre-completion of forms and a three-application limit for employers

The pre-completion phase, introduced experimentally for 2025, is now made permanent and becomes a prerequisite for participating in the click day.

In addition, individual employers may submit no more than three applications per annual quota.
The limit does not apply to professional intermediaries (employers' associations and certified labour consultants), who must ensure the proportionality of applications to the economic and organisational capacity of the enterprise.

This measure is intended to curb the widespread past abuse of mass applications submitted without any genuine hiring capacity—a return to the principle of real, not fictitious, labour demand.

4. The right to work while waiting for a conversion of the residence permit

The reform rewrites Article 5(9-bis) TUI, aligning the right to work during administrative processing with practical reality: the right is now expressly recognised not only for renewals and first issuances, but also for conversions.

Given the well-known delays in administrative procedures, this provision safeguards employment continuity and prevents individuals from falling into irregularity due solely to administrative backlog.
The right remains conditional on possession of the receipt confirming submission of the application.

5. A unified one-year duration for residence permits for victims of trafficking, domestic violence and labour exploitation

The decree harmonises the various “special cases” permits, extending their initial duration from six months to one year and aligning them with the time realistically needed for social and labour integration programmes.

Particularly important is the extension of eligibility for the Assegno di Inclusione (Inclusion Allowance) to holders of permits issued under Articles 18 and 18-bis, in addition to victims of labour exploitation already covered since 2024.
This reinforces the idea that protection must include economic and social support measures, not only a residence document.

6. A triennial extension of non-quota entries for domestic workers assisting elderly or disabled persons

After the 2025 pilot phase, the special non-quota entry channel for domestic caregivers assisting persons over 80 or individuals with disabilities is extended for the years 2026–2028.

This responds to demographic pressures: Italy is the oldest country in the EU, and the sector of home and personal care is structurally dependent on foreign workers.
The three-year continuity improves predictability for families and operators.

7. Re-activation of the international volunteering entry channel

The entry channel created in 2018 for foreign volunteers (Article 27-bis TUI), never implemented due to the lack of annual decrees, is finally made operational.
The new system provides for a triennial entry quota, enabling non-profit entities to plan projects over a multi-year framework.

8. Family reunification: deadline increased from 90 to 150 days

The deadline for issuing the family reunification nulla osta is extended from 90 to 150 days.
The new timeframe acknowledges the complexity of the required socio-economic checks and aligns national legislation with the European framework, which allows up to nine months for decision-making.

9. Strengthening the fight against labour exploitation: permanent operation of the “Caporalato” Task Force

The Task Force against labour exploitation is made permanent and opens participation to legally recognised religious entities.
This reflects a pragmatic approach: religious organisations often play a crucial role in early identification of exploitation and in providing assistance in agricultural regions with high seasonal labour demand.

10. Continued involvement of the Italian Red Cross in managing the Lampedusa hotspot

The decree extends to 2027 the authorisation for the Ministry of the Interior to rely on the Italian Red Cross for the management of the Lampedusa crisis point.
The decision is grounded in the positive outcomes achieved and the need for operational continuity in one of the most sensitive nodes of the national reception system.

---

Final Remarks

The 2025–2027 Decreto Flussi represents a procedural and structural turning point: a system no longer centred on the click day alone, but on verified information, digital interoperability, realistic deadlines and targeted entry channels.

At the same time, it strengthens protection measures for the most vulnerable and consolidates non-quota entries in sectors structurally dependent on foreign labour.

Overall, the decree modernises Italy’s migration governance, aligning it more closely with labour market needs and the broader management of regular migration pathways.

---

Avv. Fabio Loscerbo

 

Le novità del nuovo decreto flussi: un riordino strutturale del sistema di ingresso dei lavoratori stranieri

Il decreto-legge 3 ottobre 2025, n. 146, ora all’esame del Parlamento per la conversione in legge, rappresenta un intervento di riassetto organico della disciplina dei flussi di ingresso e, più in generale, del rapporto tra immigrazione regolare e mercato del lavoro. La riforma non si limita a ritoccare alcuni adempimenti: ridefinisce snodi procedurali, introduce controlli automatizzati, amplia canali di ingresso e adatta la normativa ai mutati scenari economici e demografici.

Ci si muove nel solco delle riforme del 2023 e del 2024, ma con una chiara volontà di stabilizzare ciò che ha funzionato e correggere ciò che ha creato criticità.

1. Un nuovo criterio per il termine del nulla osta: fine dell’automatismo del silenzio-assenso fuori controllo

La modifica al dies a quo del termine per il rilascio del nulla osta al lavoro subordinato – oggi riferito non più alla data di presentazione della domanda ma alla data in cui la domanda viene “imputata alla quota” – è tecnicamente uno degli snodi più significativi.

Il sistema precedente generava distorsioni evidenti: migliaia di domande presentate nel click day restavano per settimane o mesi “fuori quota”, facendo maturare automaticamente il silenzio-assenso prima ancora che l’amministrazione potesse svolgere l’istruttoria. Con la nuova impostazione, il termine decorre solo dal momento in cui la domanda rientra effettivamente nella quota.

Si tratta di una modifica di buon senso amministrativo, che evita automatismi incompatibili con la serietà dei controlli e riduce l’esposizione dell’amministrazione a responsabilità procedurali.

2. Controlli di veridicità estesi a tutto il ventaglio dei titoli di ingresso

Uno dei pilastri del decreto è l’estensione, in via sistematica e non più sperimentale, dei controlli di veridicità sulle dichiarazioni del datore di lavoro.

In concreto, il sistema informatico incrocia automaticamente dati di Unioncamere, Agenzia delle Entrate, INPS e AgID, impedendo l’avvio dell’istruttoria in caso di incongruenze. Questa architettura, introdotta nel flusso 2025, diventa ora strutturale e viene applicata a tutti i canali fuori quota previsti dagli articoli 27, 27-bis, 27-ter, 27-quater, 27-quinquies e 27-sexies del TUI.

È un passo avanti che segna – finalmente – il superamento dell’autodichiarazione non verificata in un settore esposto a rischi di abusi, intermediazioni illecite e dumping contrattuale.

3. Precompilazione obbligatoria e limite delle tre domande per i datori di lavoro

La precompilazione dei modelli, introdotta per il solo 2025, diventa a regime. E soprattutto diventa la condizione tecnica per accedere al click day.

Si abbina a questo un secondo elemento: il limite massimo di tre domande per datore di lavoro “privato”. Il limite non vale per le organizzazioni di categoria e per i consulenti del lavoro abilitati, i quali rispondono della congruità delle domande rispetto ai parametri economici dell’impresa.

È una misura che punta a colpire l’uso distorto del decreto flussi da parte di soggetti che, negli anni, hanno presentato centinaia di domande senza alcuna reale capacità assunzionale. Si tratta di un turn-around significativo verso un sistema più credibile, coerente con il principio di effettività dell’offerta lavorativa.

4. Lavoro nelle more anche per chi attende una conversione

La riscrittura dell’art. 5, comma 9-bis TUI elimina un’irragionevole asimmetria: oggi il diritto a lavorare è espressamente riconosciuto anche a chi attende la conversione del permesso, non solo il rilascio o il rinnovo.

Considerate le ben note tempistiche amministrative, si tratta di una norma di tutela della continuità lavorativa e della regolarità contributiva, che impedisce cadute nell’irregolarità imputabili ai ritardi della pubblica amministrazione.

Il meccanismo rimane condizionato alla ricevuta di presentazione, ricordando però che la prosecuzione dell’attività cessa automaticamente in caso di comunicazione dei motivi ostativi da parte dell’autorità di pubblica sicurezza.

5. Permessi per vittime di tratta, violenza domestica e sfruttamento: durata unificata a un anno e accesso all’Assegno di Inclusione

La frammentarietà del sistema dei “casi speciali” viene superata attraverso l’allungamento a un anno – uniforme per tutti – della durata iniziale dei permessi rilasciati ai sensi degli artt. 18, 18-bis e 18-ter TUI.

È una scelta che guarda alla sostenibilità dei percorsi di inclusione, formativi e psicologici, e risolve una disparità che non aveva più alcuna ragione sistemica.

Di particolare rilievo è l’estensione dell’Assegno di Inclusione anche ai titolari dei permessi ex art. 18 e 18-bis, oltre che alle vittime di sfruttamento lavorativo già coperte dal 2024. La misura rafforza il principio secondo cui la protezione non può limitarsi a un titolo di soggiorno ma deve garantire strumenti concreti di reinserimento sociale e lavorativo.

6. Ingressi fuori quota per il lavoro domestico: proroga triennale

Dopo la sperimentazione del 2025, viene prorogato fino al 2028 il canale speciale fuori quota per lavoratori impiegati nell’assistenza a ultraottantenni e persone con disabilità.

È una scelta dettata dalla pressione demografica: l’Italia è il Paese più anziano dell’UE, e il settore dell’assistenza familiare è ormai strutturalmente dipendente da lavoratori stranieri. La proroga triennale fornisce stabilità programmatoria a famiglie e operatori.

7. Volontariato internazionale: fine dell’inerzia normativa, contingente triennale

Il canale ex art. 27-bis TUI, introdotto nel 2018 e mai attuato per assenza dei decreti annuali, viene finalmente reso operativo prevedendo un contingente triennale.

La modifica consente agli enti del Terzo settore di programmare progetti pluriennali, evitando la paralisi generata dalla necessità di un decreto annuale mai adottato.

8. Ricongiungimento familiare: term ine portato da 90 a 150 giorni

La norma adegua il termine procedimentale ai parametri europei, che fissano un massimo di nove mesi per una decisione sulla domanda.

La nuova scansione temporale è più realistica rispetto al carico degli Sportelli Unici e costituisce una presa d’atto della complessità istruttoria delle verifiche su reddito, alloggio e rapporti familiari.

9. Rafforzamento strutturale della lotta al caporalato

Il “Tavolo Caporalato” diventa permanente, superando la logica delle proroghe triennali, e si apre anche agli enti religiosi civilmente riconosciuti.

È un adeguamento pragmatico: gli enti religiosi sono attori strategici nei territori ad alta intensità lavorativa stagionale, e spesso intercettano situazioni di sfruttamento prima delle istituzioni.

10. Prosecuzione dell’affidamento alla Croce Rossa per il punto di crisi di Lampedusa

La gestione dell’hotspot di Lampedusa da parte della Croce Rossa viene estesa fino al 2027, sulla base dei risultati ottenuti e della necessità di assicurare continuità operativa in un contesto altamente critico.

Non è una misura relativa ai flussi lavorativi, ma rientra nella gestione complessiva delle politiche migratorie e nella cornice del nuovo Patto europeo migrazione e asilo.

---

Considerazioni conclusive

Il decreto flussi 2025–2027 segna una svolta procedurale: non più una normativa “emergenziale” legata al click day, ma un dispositivo amministrativo dotato di controlli preventivi, limiti razionali, interoperabilità digitale e strumenti progettati per ridurre abusi e tempi morti.

Al tempo stesso amplia i canali di ingresso mirati per esigenze demografiche e sociali – assistenza familiare, volontariato internazionale – e rafforza tutele per categorie vulnerabili.

Si tratta di un provvedimento tecnicamente strutturale, che aggiorna il sistema italiano alle esigenze di un mercato del lavoro più complesso e alla gestione programmata dei fenomeni migratori.

---

Avv. Fabio Loscerbo

Konvertimi i lejes së punës sezonale: pse skadimi i lejes nuk mund ta bllokojë punëtorin e huaj

via IFTTT

Converting Seasonal Work Permits: Why Expired Permits Cannot Block Foreign Workers

via IFTTT

Konvertimi i lejes së qëndrimit për mbrojtje speciale dhe regjimi kalimtar pas Dekret-Ligjit 20/2023 – Shënim mbi vendimin e Gjykatës Administrative të Sicilisë, Seksioni i Tretë, datë 21 nëntor 2025 (R.G. 851/2025)

 TEMA: Konvertimi i lejes së qëndrimit për mbrojtje speciale dhe regjimi kalimtar pas Dekret-Ligjit 20/2023 – Shënim mbi vendimin e Gjykatës Administrative të Sicilisë, Seksioni i Tretë, datë 21 nëntor 2025 (R.G. 851/2025)

---

Artikull akademik

Vendimi i Gjykatës Administrative të Sicilisë, Seksioni i Tretë, i publikuar më 21 nëntor 2025 në çështjen e regjistruar me numër të përgjithshëm 851/2025, përbën një kontribut të rëndësishëm në interpretimin e regjimit kalimtar të parashikuar në nenin 7 të Dekret-Ligjit 20/2023, i cili më pas u shndërrua në Ligjin 50/2023. Vendimi ka vlerë të veçantë pasi sqaron fushën e zbatimit të mundësisë së konvertimit të lejes së qëndrimit për mbrojtje speciale në leje qëndrimi për punë të varur, një temë që ka krijuar mjaft debat për shkak të qasjeve të ndryshme, shpeshherë kufizuese, të ndjekura nga disa komisariate policie në territor, duke krijuar pasiguri juridike dhe pasoja të dëmshme për individët të cilëve u është njohur tashmë një rrugë reale integrimi.

Rasti mbi të cilin ka vendosur gjykata i përket një shtetasi të huaj që kishte marrë lejen e qëndrimit për mbrojtje speciale në bazë të një dekreti të Gjyqtarit të Palermos. Ai dekret kishte vlerësuar nivelin real të integrimit social e profesional të personit dhe e kishte futur mbrojtjen brenda kornizës së të drejtave themelore të garantuara nga neni 19 i Kodit të Unifikuar të Imigracionit. Sipas gjykatës civile, largimi i të huajit nga Italia do të dëmtonte në mënyrë të tepruar jetën e tij private dhe familjare. Pas marrjes së titullit, shtetasi i huaj krijoi një marrëdhënie pune të qëndrueshme dhe, në përputhje me qëllimin e institutit ligjor, paraqiti kërkesë për konvertimin e lejes në një leje pune.

Komisariati i Policisë së Palermos e refuzoi kërkesën duke argumentuar se leja ishte lëshuar në kuadër të një gjykimi për mbrojtje ndërkombëtare, dhe jo si rezultat i një kërkese të veçantë për mbrojtje speciale të paraqitur para 5 majit 2023, që sipas administratës përbënte kriterin vendimtar për zbatimin e regjimit kalimtar. Pikërisht mbi këtë interpretime gjykata ndërhyn për të ndërtuar një analizë sistematike të kornizës ligjore, duke e ndaluar qasjen selektive apo artificiale të normave.

Gjykata thekson se neni 7 i Dekret-Ligjit 20/2023 nuk bën asnjë dallim mes procedurave të ndryshme përmes të cilave mund të lëshohet një leje për mbrojtje speciale. Teksti ligjor i referohet vetëm datës së paraqitjes së kërkesës, e cila mbetet i vetmi kriter kohor i përcaktuar nga ligjvënësi. As teksti, as logjika e dispozitës dhe as dokumentet përgatitore nuk lejojnë shtimin e kushteve të tjera penguese. Gjykata i referohet në mënyrë të drejtpërdrejtë mendimit të Avokaturës së Shtetit të datës 31 maj 2024, i cili shprehet qartë se konvertimi duhet të konsiderohet i mundur për të gjitha lejet e mbrojtjes speciale të njohura nga gjykata, me kusht që kërkesat përkatëse të jenë paraqitur para 5 majit 2023. Në atë mendim theksohet gjithashtu se dallimi mes lejeve të lëshuara në bazë të nenit 19 të Kodit Unifikues dhe atyre të bazuara në nenin 32 të dekretit legjislativ 25/2008 do të përbënte shkelje të parimit të barazisë së parashikuar në nenin 3 të Kushtetutës.

Është me rëndësi të madhe fakti që gjykata ngul këmbë për unitetin strukturor të mbrojtjes speciale, duke kundërshtuar çdo fragmentim interpretativ. Pavarësisht procedurës së ndjekur, mbrojtja speciale bazohet gjithmonë në të njëjtat kritere thelbësore të parashikuara nga neni 19, i cili garanton bërthamën e të drejtave themelore të personit të huaj. Për rrjedhojë, krijimi i kategorive të ndryshme në varësi të procedurës apo natyrës së mosmarrëveshjes do të shkelte parimin e barazisë dhe do të dëmtonte vetë funksionin mbrojtës të institutit.

Vendimi i gjykatës i kushton vëmendje të veçantë edhe marrëdhënies mes gjykimit administrativ dhe vonesave të administratës. Gjykata vëren se një qasje kufizuese, si ajo e ndjekur nga komisariati, do të penalizonte pikërisht ata persona të cilët, për të fituar një të drejtë që u ishte mohuar fillimisht, janë detyruar t’i drejtohen gjykatës, shpeshherë në procese të gjata e të ndërlikuara. Lejimi që kohëzgjatja e një gjykimi të ndikojë në mundësinë për të përfituar nga regjimi kalimtar bie ndesh me parimet e procesit të rregullt dhe me vullnetin e ligjvënësit për të garantuar vijueshmëri për kërkesat e paraqitura nën regjimin e mëparshëm.

Për këtë arsye, vendimi nuk kufizohet në korrigjimin e një gabimi interpretimi, por riafirmon domosdoshmërinë e një leximi të dispozitave kalimtare në përputhje me parimet kushtetuese. Në këtë kuadër, mundësia e konvertimit të lejes së mbrojtjes speciale shërben si mjet për të konsoliduar rrugët e integrimit, të cilat mbeten një element themelor në ekuilibrin mes administrimit të flukseve migratore dhe mbrojtjes së të drejtave themelore. Ideja që një person mund të humbasë mundësinë e stabilizimit të situatës së tij të punësimit për arsye thjesht procedurale bie ndesh me logjikën dhe drejtimin e sistemit.

Në përfundim, vendimi i Gjykatës Administrative të Sicilisë merr një rëndësi që shkon përtej rastit konkret. Ai kontribuon në qartësimin e zbatimit të regjimit kalimtar, frenon interpretimet e pajustifikuara administrative dhe rikonfirmon unitetin konceptual dhe funksional të mbrojtjes speciale. Vendimi përshtatet me një tendencë gjyqësore gjithnjë e në rritje që synon mbrojtjen e besimit të ligjshëm të qytetarëve të huaj dhe forcimin e njohjes juridike të rrugëve të tyre të integrimit. Është e arsyeshme të pritet që ky orientim të vazhdojë të konsolidohet në muajt e ardhshëm, me pasoja të rëndësishme si në praktikën administrative, ashtu edhe në planifikimin personal dhe profesional të mbajtësve të mbrojtjes speciale të njohur me vendim gjykate.

---

Avv. Fabio Loscerbo

الموضوع: تحويل تصريح الإقامة للحماية الخاصة والنظام الانتقالي بعد المرسوم-القانون رقم 20 لسنة 2023 – تعليق على حكم المحكمة الإدارية الإقليمية في صقلية، الدائرة الثالثة، الصادر في 21 نوفمبر 2025 (رقم القيد العام 851/2025)

---

الموضوع: تحويل تصريح الإقامة للحماية الخاصة والنظام الانتقالي بعد المرسوم-القانون رقم 20 لسنة 2023 – تعليق على حكم المحكمة الإدارية الإقليمية في صقلية، الدائرة الثالثة، الصادر في 21 نوفمبر 2025 (رقم القيد العام 851/2025)

---

مقال أكاديمي

يمثل الحكم الصادر عن المحكمة الإدارية الإقليمية في صقلية، الدائرة الثالثة، والمنشور في 21 نوفمبر 2025 ضمن الملف المسجل تحت الرقم 851/2025، مساهمةً مهمة في تفسير النظام الانتقالي الوارد في المادة السابعة من المرسوم-القانون رقم 20 لسنة 2023، الذي تم تحويله لاحقاً إلى القانون رقم 50 لسنة 2023. ويكتسب الحكم أهمية خاصة لأنه يوضح نطاق إمكانية تحويل تصريح الإقامة للحماية الخاصة إلى تصريح إقامة للعمل التابع، وهي مسألة أصبحت محور خلاف واسع بين مكاتب الشرطة في مختلف أنحاء البلاد، والتي اتجه العديد منها نحو تفسير متشدد للنظام الانتقالي بصورة أدت إلى حالة من عدم اليقين وإلى عواقب ضارة على الأفراد الذين تم الاعتراف بمسارات اندماجهم من قبل القضاء.

تتناول القضية محل الحكم وضع مواطن أجنبي حصل على تصريح إقامة للحماية الخاصة بمقتضى قرار صادر عن محكمة باليرمو، حيث اعتبر القاضي المدني أن لطالب الحماية مساراً فعلياً وملموساً نحو الاندماج الاجتماعي والمهني، وأن إبعاده عن إيطاليا من شأنه أن يمس بشكل غير متناسب حياته الخاصة والأسرية، في ضوء الضمانات المنصوص عليها في المادة 19 من قانون الهجرة الموحد. وبعد حصوله على تصريح الإقامة، أبرم المعني علاقة عمل مستقرة، وتقدم بطلب لتحويل التصريح إلى تصريح إقامة للعمل، بما يتوافق مع الغاية التي أنشئ من أجلها هذا النظام القانوني.

ومع ذلك، رفضت شرطة باليرمو الطلب مستندةً إلى أساس شكلي مفاده أن التصريح قد صدر عقب دعوى تتعلق بالحماية الدولية وليس بناءً على طلب مستقل للحماية الخاصة مقدم قبل الخامس من مايو 2023، وهو التاريخ الذي يشكل الحد الفاصل لبدء نفاذ النظام الجديد. واستناداً إلى هذا الافتراض الشكلي، اعتبرت الإدارة أن النظام الانتقالي غير منطبق على الحالة. وهنا يتدخل حكم المحكمة الإدارية، مقدماً إعادة بناء منهجية للنص القانوني تمنع اعتماد مثل هذه القراءات الانتقائية أو المصطنعة التي لا تستند إلى إرادة المشرّع.

تؤكد المحكمة، أولاً، أن المادة السابعة من المرسوم-القانون رقم 20 لسنة 2023 لا تميز نهائياً بين المسارات الإجرائية التي يمكن أن يُمنح التصريح بموجبها. فالنص يشير صراحة إلى تاريخ تقديم الطلب، وهو الحد الزمني الوحيد الذي وضعه المشرّع. ولا يقرّ النص، ولا الأعمال التحضيرية، ولا منطق النظام القانوني ذاته، بإمكانية إضافة شروط عائقـة أخرى. وتستشهد المحكمة بشكل واضح برأي هيئة قضايا الدولة الصادر في 31 مايو 2024، والذي يقرر أن تحويل التصريح ممكن لجميع تصاريح الحماية الخاصة التي تم الاعتراف بها قضائياً، طالما أنها ترتبط بطلبات مقدمة قبل 5 مايو 2023. كما يشدد رأي الهيئة على أن التمييز بين التصاريح الصادرة بموجب المادة 19 من قانون الهجرة وبين تلك الصادرة بموجب المادة 32 من المرسوم التشريعي 25/2008 يعد تمييزاً غير مبرر ويصطدم مباشرة مع مبدأ المساواة المنصوص عليه في المادة 3 من الدستور.

ومن الجوانب اللافتة أيضاً في الحكم إصراره على وحدة البناء القانوني للحماية الخاصة، التي لا تحتمل تجزئة أو تصنيفاً داخلياً. إذ إن الأساس الموضوعي للحماية واحد، ويستند دوماً إلى الضمانات الجوهرية المنصوص عليها في المادة 19 من قانون الهجرة الموحد، بغض النظر عن المسار الإجرائي الذي أدى إلى منحها. وبالتالي، فإن خلق فئات مختلفة بحسب الإجراء أو طبيعة النزاع القضائي سيؤدي إلى انتهاك المبدأ الدستوري للمساواة وإلى إفراغ النظام القانوني من غايته الحمائية.

ويولي الحكم اهتماماً خاصاً للعلاقة بين القضاء الإداري وتأخر الإدارة في اتخاذ القرارات. فالمحكمة ترى أن النهج المتشدد الذي تبنته الشرطة من شأنه أن يضر تحديداً بمن اضطروا إلى اللجوء للقضاء للحصول على حقهم بعد رفض طلبهم الأولي، وأن السماح لطول أمد التقاضي بأن يتحول إلى عقبة يحرمهم من مزايا النظام الانتقالي يخالف مبادئ المحاكمة العادلة، ولا يتماشى مع إرادة المشرّع الذي قصد أن يوفر الاستمرارية الإجرائية للطلبات المقدمة في ظل النظام القانوني القديم.

ومن هنا، لا يقتصر الحكم على تصحيح خطأ في التفسير، بل يعيد التأكيد على ضرورة قراءة النصوص الانتقالية قراءة منسجمة مع الدستور. وفي هذا الإطار، تصبح إمكانية تحويل تصريح الحماية الخاصة أداةً قانونية تهدف إلى تثبيت مسارات الاندماج التي تعد عنصراً أساسياً في التوازن الذي يسعى المشرّع إلى تحقيقه بين إدارة الهجرة وحماية الحقوق الأساسية. أما حرمان الشخص من فرصة تثبيت وضعه الوظيفي لأسباب شكلية بحتة، فيتعارض بشكل صارخ مع منطق النظام وتوجيهاته.

وفي الختام، يكتسب حكم المحكمة الإدارية في صقلية أهمية تتجاوز القضية الفردية. فهو يساهم في توضيح تطبيق النظام الانتقالي، ويحد من التفسيرات الإدارية التعسفية، ويؤكد من جديد وحدة المفهوم والوظيفة في نظام الحماية الخاصة. كما ينسجم الحكم مع اتجاه قضائي آخذ في الاتساع، يهدف إلى حماية الثقة المشروعة للمواطنين الأجانب وإلى صون مسارات اندماجهم التي اعترف بها القضاء. ومن المتوقع أن يواصل هذا الاتجاه ترسيخ نفسه في الأشهر المقبلة، مما سيكون له أثر بالغ في الممارسة الإدارية وفي التخطيط الشخصي والمهني لحاملي الحماية الخاصة المعترف بها قضائياً.

---

المحامي فابيو لوتشربو

Conversión del permiso de residencia por protección especial y régimen transitorio tras el Decreto-Ley 20/2023 – Nota a la sentencia del T.A.R. Sicilia, Sección Tercera, de 21 de noviembre de 2025 (R.G. 851/2025)

 TEMA: Conversión del permiso de residencia por protección especial y régimen transitorio tras el Decreto-Ley 20/2023 – Nota a la sentencia del T.A.R. Sicilia, Sección Tercera, de 21 de noviembre de 2025 (R.G. 851/2025)

---

Artículo académico

La sentencia dictada por el Tribunal Administrativo Regional de Sicilia, Sección Tercera, publicada el 21 de noviembre de 2025 en el procedimiento inscrito con el número general 851/2025, ofrece una aportación relevante para la interpretación del régimen transitorio previsto en el artículo 7 del Decreto-Ley 20/2023, convertido posteriormente en la Ley 50/2023. En particular, aclara el alcance de la facultad de convertir el permiso de residencia por protección especial en un permiso de residencia por trabajo subordinado. La decisión se inscribe en un contexto en el que diversas Jefaturas de Policía del territorio nacional han adoptado lecturas rígidas y restrictivas de la normativa transitoria, con el consiguiente aumento de la incertidumbre jurídica y efectos perjudiciales para personas cuyos itinerarios de integración ya han sido reconocidos por la autoridad judicial.

El caso analizado por el Tribunal se refiere a un ciudadano extranjero que había obtenido un permiso de residencia por protección especial en virtud de un decreto emitido por el Tribunal de Palermo. Dicho decreto había valorado el camino real y efectivo de integración social y laboral del interesado, situando la tutela dentro del marco de los derechos fundamentales garantizados por el artículo 19 del Texto Refundido de Inmigración. El juez civil había considerado que la expulsión del solicitante del territorio italiano habría afectado de forma desproporcionada a su vida privada y familiar. Una vez obtenido el permiso, el interesado había iniciado una relación laboral estable y, en coherencia con la finalidad del instituto, había solicitado a la Jefatura de Policía la conversión del permiso en un título de residencia por motivos laborales.

La Jefatura de Policía de Palermo rechazó la solicitud, basándose en un planteamiento estrictamente formal: según la administración, el permiso derivaba de un procedimiento relativo a la protección internacional y no de una solicitud autónoma de protección especial presentada antes del 5 de mayo de 2023. En consecuencia, a juicio de la administración, no era aplicable el régimen transitorio. Precisamente sobre este aspecto interviene el T.A.R., ofreciendo una reconstrucción sistemática del marco normativo que impide lecturas selectivas o artificiosas del derecho aplicable.

El Tribunal subraya que el artículo 7 del Decreto-Ley 20/2023 no distingue entre los diversos procedimientos a través de los cuales puede ser expedido un permiso por protección especial. La norma se refiere exclusivamente a la fecha de presentación de la solicitud, que constituye el único umbral temporal previsto por el legislador. Ni el tenor literal de la disposición, ni su lógica subyacente, ni los trabajos preparatorios permiten introducir requisitos adicionales. El T.A.R. remite expresamente al dictamen de la Abogacía del Estado del 31 de mayo de 2024, que afirma que la conversión es admisible para todos los permisos de protección especial reconocidos judicialmente, siempre que se refieran a solicitudes presentadas antes del 5 de mayo de 2023. El dictamen sostiene asimismo que distinguir entre permisos basados en el artículo 19 del Texto Refundido y los derivados del artículo 32 del Decreto Legislativo 25/2008 sería contrario al principio de igualdad consagrado en el artículo 3 de la Constitución.

Resulta especialmente significativo que el Tribunal insista en la unidad estructural de la protección especial, que no admite fragmentaciones interpretativas. En todas sus modalidades procedimentales, la protección especial responde a los mismos requisitos sustantivos: los derivados del artículo 19 del Texto Refundido de Inmigración, que ampara el núcleo esencial de los derechos fundamentales de la persona extranjera. Crear categorías distintas según la vía procedimental o la naturaleza del litigio supondría vulnerar el principio de igualdad y desvirtuar la finalidad misma de la tutela.

La sentencia presta, además, particular atención a la relación entre tutela judicial y demora administrativa. El Tribunal observa que una interpretación restrictiva como la adoptada por la Jefatura de Policía penalizaría precisamente a quienes, tras recibir un rechazo inicial, se ven obligados a iniciar un proceso judicial —a menudo largo y complejo— para obtener un resultado favorable. Permitir que la duración del proceso impida el acceso al régimen transitorio sería contrario a los principios del debido proceso, máxime cuando el legislador ha querido garantizar continuidad a las solicitudes presentadas bajo el régimen anterior.

Por tanto, la decisión no se limita a corregir un error interpretativo, sino que reafirma la necesidad de una lectura conforme con la Constitución de las disposiciones transitorias. En este marco, la conversión del permiso por protección especial funciona como un instrumento destinado a consolidar los itinerarios de integración, que siguen siendo un elemento esencial en el equilibrio que el ordenamiento italiano establece entre el control de los flujos migratorios y la protección de los derechos fundamentales. La idea de que una persona solicitante pueda verse privada de la posibilidad de estabilizar su situación laboral por razones meramente procedimentales se opone frontalmente a la lógica del sistema.

En conclusión, la sentencia del T.A.R. Sicilia adquiere un valor que trasciende el caso concreto. Contribuye a clarificar la aplicación del régimen transitorio, limita interpretaciones administrativas arbitrarias y reafirma la unidad conceptual y funcional de la protección especial. La decisión se inscribe en una línea jurisprudencial orientada a salvaguardar la confianza legítima de los ciudadanos extranjeros y a proteger los procesos de integración validados por el juez. Cabe prever que esta orientación continúe consolidándose en los próximos meses, con consecuencias relevantes tanto para la práctica administrativa como para la planificación personal y profesional de las personas titulares de protección especial reconocida judicialmente.

---

Avv. Fabio Loscerbo